پونه، گیاهی معطر از خانواده نعناعیان است که به‌دلیل عطر و طعم قوی‌اش از گذشته تا امروز مورد توجه طب سنتی و آشپزی قرار گرفته است. این گیاه در دو گونه‌ی پونه‌ی معمولی و پونه‌ی وحشی رشد می‌کند و اغلب به‌صورت گیاه خزنده با برگ‌هایی سبز تیره و بیضی‌شکل دیده می‌شود. عطر برگ‌های پونه شبیه نعنا اما تندتر و خاص‌تر است.
پونه در زمین‌های مرطوب، خاک‌های سیلابی و نواحی کم‌ارتفاع به‌ویژه در دره‌ها به‌خوبی رشد می‌کند. در دوران روم باستان، پونه یکی از گیاهان محبوب برای طعم‌دهی به غذاها بوده و به‌مرور زمان، خواص دارویی آن نیز کشف و استفاده شده است.
طبع، طعم و ارزش غذایی پونه
طبع گیاه پونه و عرق آن گرم و خشک است. طعمی نسبتاً تلخ دارد و سرشار از ویتامین A و ویتامین C است. به همین دلیل، از گذشته تا امروز در طب سنتی، آشپزی، شیرینی‌پزی، ساخت اسانس‌ها و حتی صنعت عطرسازی کاربرد داشته است.
خواص عرق پونه
1. ضد ویروس و ضد التهاب طبیعی
عرق پونه به‌دلیل داشتن ترکیبات مؤثر ضدویروسی، در کاهش علائم تبخال، آنفولانزا و دیگر ویروس‌ها بسیار مؤثر عمل می‌کند.
2. آنتی‌بیوتیک طبیعی
پونه عملکردی شبیه به آنتی‌بیوتیک‌ها دارد و به‌عنوان یک ضدعفونی‌کننده‌ی طبیعی در بدن فعالیت می‌کند. این خاصیت آن در درمان عفونت‌های ادراری، تناسلی و گلودردهای چرکی بسیار مفید است.
3. مؤثر در درمان سینوزیت
مصرف خوراکی یا بخور عرق پونه در درمان و تسکین سینوزیت تأثیر قابل توجهی دارد.
4. ضدنفخ، بادشکن و مفید برای گوارش
عرق پونه به دلیل خاصیت ضدنفخ و بادشکن بودن، در درمان سوءهاضمه، بلغم و سودا کاربرد دارد. همچنین در کاهش گرفتگی عضلات شکم مؤثر است.
5. خلط آور و مفید برای سرفه
به‌دلیل داشتن ترکیبات خلط‌آور، پونه برای درمان سرفه و سیاه‌سرفه مؤثر است.
6. آرام‌بخش و تقویت‌کننده‌ی اعصاب
پونه در کاهش اضطراب، بهبود خواب و درمان تشنج مؤثر است و به آرام‌سازی سیستم عصبی کمک می‌کند.
7. تنظیم قاعدگی
گیاهان با طبع گرم در تنظیم چرخه قاعدگی نقش مؤثری دارند. پونه نیز می‌تواند در تحریک قاعدگی، بهبود یائسگی و منظم کردن دوره‌ها تأثیرگذار باشد.
8. سلامت پوست و مو
عرق پونه با خاصیت ضدالتهابی و ضدعفونی‌کننده‌اش، در درمان جوش و آکنه مؤثر است. همچنین مصرف دمنوش یا چای آن به پاکسازی پوست کمک می‌کند.
روغن پونه با خاصیت آبرسانی قوی، در جوان‌سازی پوست و جلوگیری از ریزش مو کاربرد دارد. استفاده موضعی آن ۳۰ دقیقه پیش از حمام، می‌تواند باعث تقویت ریشه موها شود. همچنین در پیشگیری از عفونت زخم‌های سطحی نیز مؤثر است.
9. درمان یبوست و اسهال
پونه هم در پاکسازی روده و رفع یبوست مؤثر است و هم در درمان اسهال کاربرد دارد.
مضرات و موارد منع مصرف پونه
با وجود خواص فراوان، مصرف بی‌رویه پونه می‌تواند عوارضی در پی داشته باشد:
- زنان باردار نباید بدون مشورت با پزشک از عرق پونه استفاده کنند؛ زیرا ترکیبات آن ممکن است باعث انقباض رحم و خطر سقط جنین شود.
- مصرف بیش از حد ممکن است منجر به سردرد، فشار خون بالا، تپش قلب، آسیب به معده، کلیه‌ها، تشنج یا مسمومیت شود.
- همیشه در مصرف هر نوع گیاه دارویی، اعتدال و مشورت با متخصص طب سنتی یا پزشک ضروری است.
خواص پونه در طب سنتی هندی
در طب آیورودا (طب سنتی هندی)، پونه کاربردهای متعددی دارد:
- درمان آبله: دم‌کرده پونه برای بهبود علائم آبله توصیه می‌شود.
- سقط جنین: از این گیاه برای تحریک قاعدگی و حتی سقط استفاده شده است.
- درمان شپش: استفاده موضعی از روغن پونه به حذف شپش کمک می‌کند.
- برطرف کردن اثر ارتفاع زدگی: نوشیدن روزانه دم‌کرده برگ خشک پونه توصیه می‌شود.
- درمان تنگی نفس: جوشانده ترکیب پونه، زوفا و وارنگ‌بو می‌تواند در کاهش تنگی نفس مؤثر باشد.
کاربردهای دیگر پونه
- اسانس پونه در صنایع آرایشی، شوینده‌ها، تولید عطر و پوشاک کاربرد دارد.
- دفع حشرات و جوندگان: بوی پونه برای دور کردن موش‌ها و حشرات مؤثر است و از آن در انبارهای نگهداری غلات استفاده می‌شود.
- ادویه‌جات و عطرسازی: ترکیبات معطر پونه در طعم‌دهی غذاها و ساخت رایحه‌های خاص نقش دارد.
سخن پایانی در رابطه با عرق پونه
گیاه پونه با طبع گرم و خواص دارویی فراوان، یک همراه ارزشمند در درمان‌های سنتی و بهبود سلامت عمومی بدن است. با این حال، مصرف هوشمندانه و آگاهانه آن اهمیت زیادی دارد. پیش از استفاده از عرق پونه برای درمان بیماری‌ها، حتماً با پزشک یا متخصص طب سنتی مشورت کنید تا از فواید آن به‌درستی بهره‌مند شوید.
